Осал топтар арасында АИТВ жұқпасының алдын-алу

Осал топтар арасында АИТВ жұқпасының алдын-алу

АИТВ жұқпасының таралуын шектейтін тиімді шаралардың бірі «Зиянды азайту» бағдарламасы болып табылады. Қазақстан Республикасындағы зиянды азайту жөніндегі алғашқы бағдарламалар 1997 жылы БҰҰ агенттіктері мен «Сорос-Қазақстан» қорының қолдауымен жүзеге асырылды. Жоба ЮНЭЙДС қолдауымен, Қарағанды ​​облысындағы Теміртау қаласындағы инъекциялық есірткіні тұтынушылар арасында Қазақстанда алғашқы індет кезінде эпидемияға қарсы шара ретінде ұйымдастырылды.

2000 жылдан бастап халықтың әлеуметтік осал топтар арасында алдын-алу шараларын жүзеге асыру мемлекеттік бюджет қаражаты есебінен қамтамасыз етілді.

            2001 жылы зиянды азайту элементтері «2001-2005 жылдарға арналған Қазақстан Республикасындағы ЖИТС індетімен күресу бағдарламасына», 2006-2010 жж. ЖИТС  індетімен күрес жөніндегі мемлекеттік бағдарламаға және Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011-2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасына және Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасына енгізілді.

Енгізілген алдын-алу, емдеу және күту жөніндегі кешенді бағдарлама ДДҰ, ЮНЭЙДС ұсыныстарына сәйкес тоғыз компоненттен тұрады:

• Шприцтеді тарату, алмасу.
• Ауыстырмалы (метадон) терапия бағдарламасы. Қазіргі уақытта ол Қазақстанның 10 аймағында жұмыс істейді.
• АИТВ-ға ерікті кеңес беру және тестілеу.
• Жыныстық жолмен берілетін инфекцияларға кеңес беру, тестілеу және ақысыз емдеу. (ЖЖБИ)
• Мүшеқаптарды тарату және инжекциялық қондырғыларды залалсыздандыруға қаражат бөлу.
• Кешенді әлеуметтік қызметтер (құқықтық, психологиялық, жұмыспен қамту, паллиативті көмек және т.б.)
• Оқыту және ақпараттандыру (ақпараттық-білім беру материалдарын тарату (АОМ) және әртүрлі коммуникациялар: семинарлар, тренингтер, пікірталастар).
• Медициналық қызметке жолдамалар: дәрі-дәрмек диспансерлерінде, орталықтарында оңалту; қатар жүретін инфекцияларды емдеу: вирустық гепатит, туберкулез, ЖЖБИ және т.б.
• Медициналық қызметке жолдамалар: диагностика, антиретровирустық терапия және т.б.

Бұл қызметтерді ұсыну ЖИТС-тың алдын-алу және бақылау орталықтарының құрылымдық бөлімшелері болып табылатын сенім пункттері мен достық кеңселері арқылы жүзеге асырылады. Осал топтармен алдын алу жұмыстарын ЖИТС орталығының мамандары (әлеуметтік қызметкерлер, дәрігерлер, фельдшерлер, психологтар), сондай-ақ «тең-теңімен» қағидаты бойынша осы топтардың өкілдерінен тұратын жұмыскерлер жүргізеді.

Әлбетте, халықтың осы топтарына қол жетімділігі мен жақын болуына байланысты аутрич-жұмыскерлердің жұмысы тиімді. ДДСҰ және ЮНЭЙДС-тің халықаралық ұсыныстарына сәйкес, шприцтер мен инелермен алмасу бағдарламалары (зиянды азайту бағдарламасы), мүшеқаптар тарату жүзеге асырылуда. Негізгі топтардың жиналатын немесе тұратын жерлеріндегі аутрич-жұмыскерлер АИТВ-жұқпасы, вирусты гепатит, алдын алу шаралары, АИТВ-ға тестілеу, жыныстық жолмен берілетін жұқпалардың алдын алу және т.б.

Қазіргі уақытта біздің еліміз негізгі топтар үшін алдын алу бағдарламаларын мемлекеттік қаржыландыру мәселелерінде көшбасшы болып табылады. ЖИТС-тің алдын алу және оған қарсы күрес жөніндегі Алматы облыстық орталығында бүгінде барлық алдын-алу бағдарламаларының 80% -дан астамы мемлекеттік бюджеттен қаржыландырылады. Алдын алу бағдарламаларын жүзеге асыру жылдарында мемлекеттік және мемлекеттік емес ЖИТС-пен күрес ұйымдары арасындағы серіктестік күшейе түсті.

Алматы облысында АИТВ / ЖИТС-тың алдын-алу бойынша 3 үкіметтік емес ұйым жұмыс істейді, олардың екеуі мемлекеттік әлеуметтік тапсырыс алды. Қазіргі кезеңде зиянды азайту бағдарламалары АИТВ/ ЖИТС-тың таралуына қарсы іс-қимыл жөніндегі мемлекеттік саясаттың бөлігі болып табылады және эпидемиялық процеске әсер ететін айтарлықтай әлеуетті көрсетеді: Алматы облысында есірткі тұтынатын адамдар арасында АИТВ-жұқпасының парентеральды жолдарының үлесі 2006 жылғы 80% -дан 2019 жылы 57,6% дейін төмендеді.

Алматы облысында АИТВ/ЖИТС-тің алдын-алу бағдарламаларын жүзеге асыру барысында маман дәрігерлер мен орта медициналық қызметкерлердің саны өсті. Ал олар өз тарапынан аутрич-жұмыскерлер  мен еріктілерді оқытып,  халықтың осал топтары арасында алдын алу бағдарламаларын тиімді жүзеге асыруға жол ашуда.

Г. Жақанова,

алдын алу жұмыстары бөлімінің меңгерушісі